W dzisiejszym tekście weźmiemy na papier godziny nadliczbowe. Praca w godzinach nadliczbowych, to praca wykonywana ponad normę czasu pracy. O normach czasu pracy napiszę innym razem, natomiast nurtujące pytanie na dziś brzmi.
Praca w sobotę jak rozliczyć?
Sama lektura artykułu 151 kodeksu pracy nie daje wystarczającej jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Czytamy w nim bowiem, że praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna. Co to oznacza? Czy że mogę ją wykonać? Czy też, że muszę ją wykonać?
Tu z pomocą przychodzi bardzo bogate orzecznictwo sądu najwyższego, które jest dosyć jednolite w tej materii i co do zasady czyni z pracy w godzinach nadliczbowych obowiązek pracownika. Oznacza to, że co do zasady odmówić pracy w godzinach nadliczbowych nie można. To jest spójne i dosyć logicznie wynikające z definicji stosunku pracy. Stosunek pracy mówi, że pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy w czasie wskazanym przez pracodawcę.
Jeśli to prawda to spodziewam się, że większość z nas dosyć świadomie brała na siebie, to zobowiązanie podpisując umowę o pracę, że osiem godzin z życiorysu będzie wyjęte dla pracodawcy. Większość z nas wzięła na siebie również zobowiązanie, by zostać na każdą inną godzinę w pracy, gdy pracodawca tego zażąda. Jeśli tak jest, to rodzi się pytanie, czy istnieją jakieś ograniczenia nałożone przez ustawodawcę na pracodawców w zamienianiu naszego wolnego czasu w czas pracy.
Takie ograniczenia są przewidziane w kodeksie pracy. Jeżeli one występują to pracownik albo może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych lub pracodawca nie ma prawa mu jej zlecić.
Mamy do czynienia z ograniczeniami podmiotowymi, które polegają na tym, że pracodawca przewidział pewne grupy pracowników, którym nie wolno zlecać pracy w godzinach nadliczbowych, zatem odmowa pracy w godzinach nadliczbowych wyrażona przez takiego pracownika- nie jest naruszeniem jego obowiązków, lecz korzystaniem ze szczególnego uprawnienia i do tej grupy pracowników należą kobiety ciężarne oraz pracowniki młodociani.
Tych pracowników nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych. Spotkałem się również z takim nadużyciem prawa przez pracodawcę, w którym pracodawca zlecił pracę w godzinach nadliczbowych całemu zespołowi pracowników, wśród których znalazła się kobieta w ciąży.
Ta kobieta wykonała pracę w godzinach nadliczbowych, a gdy przyszło do wypłaty- usłyszała, że nie dostanie dodatku, ponieważ nie można było jej zlecić tej pracy. To jest podwójne naruszenie prawa przez pracodawcę.
Druga grupa pracowników nie jest objęta bezwzględnym zakazem pracy w godzinach nadliczbowych, lecz do wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych potrzebna jest ich zgoda. Mogą zatem odmówić wykonania pracy w godzinach nadliczbowych. To są pracownicy, którzy wychowują dzieci do ukończenia przez dziecko czwartego roku życia.
Wśród tej grupy pracowników jest jeszcze jedna szczególnie wyróżniona przez ustawodawcę grupa- pracownicy urzędów państwowych, którzy mogą odmówić pracy w godzinach nadliczbowych do ukończenia przez ich dziecko ósmego roku życia. Z tego szczególnego przepisu dla urzędników można wysnuć dwa wnioski.
Pierwszy jest taki, że jeśli spojrzymy na kodeks pracy jako zestaw norm do planowania rodziny, to o kolejne potomstwo muszą się starać raz na osiem lat. Natomiast zwykli pracownicy muszą raz na cztery lata. Drugi wniosek jest taki, że dzieci urzędników zdaniem ustawodawcy wymagają troski rodziców dwa razy dłużej.
Kiedy należą się nadgodziny?
Kwestia nadgodzin jest bardzo szczegółowo uregulowana w kodeksie pracy. Co do zasady, jeżeli zostajemy w pracy dłużej lub wykonujemy obowiązki na życzenie pracodawcy, należy nam się z tego tytułu albo wynagrodzenie w wysokości równej standardowej stawki lub wyższej. W zależności od rodzaju wykonywanej pracy, charakteru nadgodzin i innych ustaleń z pracodawcą.
Może być też na nasze życzenie urlop w tym równym wymiarze, w którym zrobiliśmy nadgodziny. Jeżeli nie ma na to naszej zgody, a pracodawca woli nam dać urlop lub zapłacić. Specyficzny jest charakter osób na stanowisku kierowniczym zarządzające przedsiębiorstwem, które za nadgodziny nie dostają pieniędzy i urlopu z wyjątkiem pracy w tzw. dni wolne od pracy, kiedy to pracodawca jest zobowiązany po prostu dzień wolny lub jakiś inny dzień.
Co do zasady sprawa jest skomplikowana i zależy od charakteru wykonywanej pracy. Jeżeli ta liczba godzin zrobi się na tyle istotna, to warto skonsultować się z prawnikiem.
